Sigmund Freud: De dramatische uittocht uit Wenen en zijn erfgenamen

Sigmund Freud: De dramatische uittocht uit Wenen en zijn erfgenamen

Te midden van de turbulente geschiedenis van de twintigste eeuw is het moeilijk om een ​​figuur te negeren die zo sterk verbonden is met de psychoanalyse als Sigmund Freud. De donkere tijden die het leven en werk van de grondlegger van de psychoanalyse hebben gevormd, worden momenteel belicht in de tentoonstelling "The Freud Case. Documents of Injustice" in het Sigmund Freud Museum. Deze show loopt tot en met 9 november 2026 en werpt licht op de schrijnende omstandigheden die gepaard gingen met Freuds ontsnapping uit Wenen in 1938.

Op 12 maart 1938 viel de Wehrmacht Oostenrijk binnen, en de ontwikkelingen in Duitsland, die al waren waargenomen sinds de machtsoverdracht aan Hitler in januari 1933, namen in intensiteit toe. Freud zelf moest op 4 juni 1938 met zijn gezin zijn geboorteplaats ontvluchten. In een ontroerende ontsnappingsdaad verliet hij Wenen met zijn vrouw Martha, dochter Anna, twintig koffers en hun geliefde hond Lün. Ze namen twee taxi's naar West Station, waar de Oriënt Express om 15.14 uur vertrok. en arriveerde op 6 juni 1938 in Londen op Victoria Station. In het voorjaar van 1939 hadden in totaal 38 bedreigde psychoanalytici de stad verlaten, wat duidde op de snelle organisatie van deze ontsnapping uit Londen. Anna Freud bracht haar vader op de hoogte en hielp de ontsnapping van de meeste van haar collega's te bespoedigen.

Het trauma van de ontsnapping

De tentoonstelling laat op omvattende wijze zien hoe Freud en zijn gezin omgingen met het verlies en de onzekerheid van hun tijd. Van bijzonder belang zijn de historische documenten van de rederij E. Bäuml, die betrokken was bij het documenteren van de serene meubels van Freud. Freud zelf zei in een brief aan zijn broer Alexander dat hij zich pas ‘nazi-vrij’ kon voelen als zijn meubels in Londen waren aangekomen. These were finally delivered on August 8, 1939 and formed the foundation of their new life in Maresfield Gardens, which they affectionately called “Berggasse”, after their Vienna home.

Het pijnlijke verhaal eindigt echter niet met de ontsnapping van Freud. De tentoonstelling gaat ook in op het lot van zijn vier zussen die niet konden ontsnappen. Ze werden in 1942 naar Theresienstadt gedeporteerd, waar Adolfine Freud stierf, terwijl Rosa Graf, Pauline Winternitz en Maria Freud in Treblinka werden vermoord. Sigmunds broer Alexander belandde in Toronto, waar hij in 1943 stierf. Het wordt duidelijk dat de vervolging van de psychoanalytici primair gebaseerd was op hun joodse afkomst - en niet op hun geschriften of wetenschappelijk werk.

De dreigende vergetelheid van de psychoanalyse

Het antisemitisme dat tijdens de jaren van het nationaal-socialisme de overhand had, heeft veel psychoanalytici het leven gekost. Zoals blijkt uit een recente studie van Adolf Josef Storfer, wiens lot van Wenen naar Shanghai en uiteindelijk naar ballingschap in Australië leidde, werd het toneel van de psychoanalyse gedecimeerd door vervolging en moord. De antisemitische wrok eindigde niet met de ontsnapping, maar liep door de hele geschiedenis van de psychoanalyse en vereiste voortdurend de moed om tegen onrecht te vechten. Deze aspecten zijn cruciaal voor het begrijpen van de geschiedenis van de psychoanalyse en haar protagonisten.

De tentoonstelling “The Freud Case” in het Sigmund Freud Museum biedt niet alleen inzicht in het leven van een van de grootste denkers van de psychologie, maar belicht ook de menselijke tragedies en de onvoorstelbare gevolgen van antisemitisme. Het is een bezoek waard om je bezig te houden met deze donkere maar belangrijke geschiedenis en de erfenis van de psychoanalyse levend te houden. In een land waar Freud ooit werkte, wordt nu zijn portret getoond nadat hij met geweld werd verdreven. Er valt veel te ontdekken en over na te denken.